دادخواست چیست؟ | دادخواست چگونه تنظیم می‌شود؟

طرح دعوای حقوقی از طریق تنظیم دادخواست امکان پذیر است. در این مطلب توضیح می دهیم که چطور می توان یک دادخواست اصولی و استاندارد تنظیم کرد.

دادخواست چیست و نحوه تنظیم آن چگونه است؟

خیلی از ما نمی‌دانیم وقتی از کسی شکایتی داریم، باید به کجا مراجعه کنیم و به چه شکل شکایت خود را مطرح کنیم. پاسخ اما ساده است. به جریان افتادن دعوای حقوقی با تنظیم تقاضانامه‌ای به عمل می‌آید که در اصطلاح به آن "دادخواست" می‌گویند. دادخواست که در گذشته به عنوان عریضه می‌گفتند، در لغت به معنای دادخواهی کردن است و در اصطلاح حقوقی به معنی آغاز اقامه دعوا از سوی خواهان علیه خوانده از طریق سیستم دادگستری است. در این مطلب توضیح داده‌ایم که دادخواست چیست و در تنظیم آن چه نکاتی را باید رعایت کرد. با ما همراه باشید. 

دادخواست چیست؟

تعریف ساده دادخواست به شرح زیر است:

"نوشته‌ای است که جهت شروع دعوی توسط خواهان علیه خوانده به مراجع قضایی ارائه می‌شود". 

در واقع آن نوشته‌ای که به واسطه آن طرح دعوی می‌کنیم، همان دادخواست است. دادخواست وسیله رسمی احقاق حقوق است و زمانی که به مراجع قضایی ذیصلاح ارائه می‌شود، دعوی آغاز می‌شود. به این ترتیب دادگاه بعد از دریافت دادخواست، به دعوا رسیدگی می‌کند. البته این رسیدگی به شرطی آغاز می‌شود که دادخواست از لحاظ قانونی اعتبار داشته باشد. در ادامه شرایط تنظیم دادخواست را شرح داده‌ایم.

نحوه تنظیم دادخواست به چه صورت است؟

امروزه دیگر دادخواست روی برگه‌های چاپی طرح نمی‌شود و به جای آن طرح شکایت از طریق مراجعه به دفاتر خدمات قضایی امکان‌پذیر شده است. به این ترتیب که شاکی با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، فرم آنلاین شکایت حقوقی را پر می‌کند و دعوای خود را به جریان می‌اندازد. البته در همین فرم‌های آنلاین نیز اطلاعات لازم از سوی شاکی (خواهان) باید قید شود تا دادخواست قانونی باشد. اطلاعاتی که طبق ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی عبارتند از:

1. نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و در صورت امکان شغل خواهان.

• خواهان در واقع همان کسی است که در پرونده ادعایی دارد و دادخواست را نوشته است.

• در صورتی که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.

• قید نشدن مشخصات یا ناقص بودن اطلاعات خواهان باعث رد فوری دادخواست می‌شود.

2. نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده.

• خوانده شخصی است که ادعا علیه او مطرح شده است.

3. تعیین خواسته و بهای آن، مگر آنکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته، مالی نباشد 

• خواسته آن چیزی است که که خواهان از دادگاه تقاضا می‌کند.

4. تعهداتی که به موجب آن، خواهان، خود را مستحق مطالبه می داند و باید مقصود واضح بیان شود.

5. آنچه که خواهان، از دادگاه درخواست دارد.

6. ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد.

• منظور اسناد و نوشته‌ها و اطلاع مطلعین و شهادت شاهدان باشد است. خواهان باید اسم و آدرس شاهدان را نیز ذکر کند.

7. امضای دادخواست دهنده (خواهان) و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او.

8. آشنایی با انواع دادخواست

   بعد از آنکه پاسخ دادیم دادخواست چیست، باید با انواع فرم‌های دادخواست آشنا شویم. دادخواست بسته به اینکه در کدام یک از مراحل دادرسی مطرح شود، خواسته آن چه چیزی باشد و دادگاه صالحِ رسیدگی به آن چه دادگاهی باشد، به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود:

   1. دادخواست بدوی (اولیه) به دادگاه حقوقی

   2. دادخواست به شورای حل اختلاف

   3. دادخواست واخواهی

   4. دادخواست دادگاه تجدید نظر

   5. دادخواست فرجام خواهی

   6. دادخواست دیوان عدالت اداری

   7. دادخواست در دعاوی حقوقی

   نکته: در تنظیم تمامی این دادخواست‌ها، رعایت تقریبا همه شرایطی که بالاتر ذکر کردیم، الزامی است.

    

   شکایت کیفری با دادخواست چه تفاوتی دارد؟

   شکایت کیفری به اموری مربوط می‌شود که خوانده دعوی مرتکب جرمی شده و در برای وی در قانون مجازات در نظر گرفته شده است. برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی در نظر نمی ‌گیرد و فقط مرتکب عمل را به دادن حقوق قانونی دیگری یا انجام تکالیف ملزم می کند. از این جهت شیوه طرح دعوای کیفری و حقوقی نیز متفاوت بود، به این ترتیب که دادخواست باید مطابق با تشریفات مخصوص و در برگه‌های مخصوص مطرح شود، حال آنکه شیوه طرح شکایت کیفری محدودیت نداشته و شاکی روی هر برگه‌ای و به هرترتیبی می‌تواند دعوای خود را اقامه کند.

    

   چند نکته در رابطه با مسائل پیرامون دادخواست

   به عنوان فردی که می‌خواهید دادخواست ثبت بکنید، بد نیست با برخی از الزامات حقوقی پیرامون تنظیم دادخواست، نحوه طرح دعوی و کیفیت رسیدگی به دعوی نیز آشنا شوید. از جمله اینکه:

   1. کلیه دعاوی حقوقی علی‌الاصول باید در محل اقامت خوانده اقامه شوند، مگر در مواردی که قانون خلاف آن را تصریح کرده باشد.

   2. اگر خوانده در ایران اقامت نداشته باشد، در دادگاه محل سکونت موقت او اقامه دعوا صورت می‌گیرد. چنانچه خوانده محل سکونت موقت نیز نداشته باشد اما مال غیرمنقول داشته باشد، دعوا در دادگاهی طرح می‌شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است .

   3. هرگاه خوانده مال غیر منقول هم نداشته باشد در صورتی که خواهان مقیم ایران باشد در محل اقامت خود اقامه دعوا می نماید و اگر خواهان نیز مقیم ایران نباشد در هر یک از دادگاه‌های عمومی ایران می‌تواند اقامه دعوا نماید.

   5. در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که منشاء آن قرارداد باشد، خواهان علاوه بر دادگاه محل اقامت خوانده، می‌تواند دعوی را در دادگاه محلی که قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد باید در آنجا انجام شود، اقامه نماید.

   6. دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول (مثل مالکیت، مزاحمت از حق، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و غیره)، در دادگاهی اقامه دعوی می شوند که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است، حتی اگر خوانده در آن حوزه مقیم نباشد. البته منظورمان دعاوی مربوط به عین ملک است؛ دعاوی مثل اجرت المثل و مالکیت بر ملک. وگرنه دعاوی مطالبه اجاره بها و قیمت ملک فروخته شده همچنان در دادگاه محل اقامت خوانده اقامه می‌شوند. 

      6. در پرونده‌هایی که یک ادعا راجع به خواندگان متعدد باشد و خواندگان در حوزه‌های قضایی مختلف اقامت دارند، دعوی را می‌توان در هر یک از دادگاه‌های حوزه‌های یاد شده اقامه نمود. مثلا اگر وراث یک ملک پنج نفر باشند هر یک از این پنج نفر در حوزه‌ای جداگانه ساکن باشند، مدعی می‌تواند دعوای مرتبط با آن ملکِ محل مناقشه را در دادگاه محل سکونت هر یک از وراث مطرح کند.

      7.  اگر طرف دعوی فوت نموده باشد و نسبت به ماترک آنچه که از متوفی باقی‌مانده اختلاف ایجاد شده باشد، تا قبل از طرح تقسیم ترکه دعوا در دادگاه آخرین محل اقامت متوفی اقامه می گردد. در صورتی که آخرین محل اقامت متوفی معلوم نباشد رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در حوزه آن بوده است. اما اگر ترکه متوفی تقسیم شده باشد بایستی طرح دعوا علیه وراث و در محل اقامت وراث اقامه گردد و در صورت متعدد بودن وراث در محل اقامت یکی از وراث اقامت می گردد.

       

      چرا تنظیم دادخواست توسط وکیل دادگستری ضرورت دارد؟

      در نظر داشته باشید که دادخواست در واقع اولین دفاع خواهان است. یعنی از طریق دادخواست است که خواهان برای اولین بار ادعاهای خود را مطرح کرده و سعی می‌کند تا درستیِ آن ادعاها را به قاضی اثبات نماید. در نتیجه این مهم است که تنظیم دادخواست و طرح دلایل و استنادات موجود در پرونده به شیوه‌ای اصولی و صحیح انجام گیرد. کاری که تنها از عهده یک وکیل حاذق برمی‌آید.

      از سوی دیگر، نباید از یاد برد که تنظیم دادخواست و طرح دعوای اولیه جزء مهم‌ترین مراحل دادرسی است و اگر به شکل درست انجام نشود، احتمال رد دادخواست وجود خواهد داشت. مثلا اگر شرایط شکلی دادخواست رعایت نشود و یا اینکه الزامات قانونی طرح شکایت توسط خواهان مورد توجه واقع نشود، دادگاه می‌تواند حسب مورد قرار رد دعوی، ابطال دادخواست یا قرار عدم استماع دعوی را صادر نماید. این موضوع یکی دیگر از دلایلی است که اهمیت تنظیم دادخواست توسط یک وکیل خبره دادگستری را نشان می‌دهد.